Pleśnie w kale

Grzyby pleśniowe

Pleśnie to grzyby, które rosną w postaci nitkowatych strzępek. Są szeroko rozpowszechnione w środowisku. Występują w wodzie, glebie, roślinach, zwierzętach, ale także w ludziach. Do rozwoju potrzebują dużej wilgotności, dlatego często występują w słabo wentylowanych pomieszczeniach. Pleśnie gołym okiem możemy zobaczyć w trakcie psucia się żywności, ale również jedząc sery pleśniowe. I o ile te ostatnie są w pełni bezpieczne dla człowieka, o tyle spożycie spleśniałej żywności (również owoców i warzyw) może prowadzić do silnego zatrucia, a nawet śmierci.

Dlaczego pleśnie są niebezpieczne?

Pleśnie są wysoce toksyczne, ponieważ wytwarzają ponad 300 różnych mykotoksyn. Spożycie niektórych, szczególnie aflatoksyn produkowanych przez pewne gatunki grzybów z rodzaju Aspergillus spp. wywołuje ostre zatrucie, które może zakończyć się nawet śmiercią. Inne mykotoksyny takie jak np. ochratoksyna A szeroko występująca w zbożach, kawie, winogronach i rodzynkach może prowadzić do uszkodzenia nerek, wątroby, osłabienia odporności, ale również raka nerek. Patulina, mykotoksyna powszechnie występująca w zepsutych jabłkach i soku jabłkowym może wywoływać uszkodzenie nerek, wątroby, śledziony i jest toksyczna dla układu odpornościowego. Toksyna ZEN produkowana przez pleśnie bytujące na ziarnach pszenicy ma działanie hormonalne (estrogenne) i spożywana w dużych ilościach może prowadzić do niepłodności. Fumonizyny produkowane przez grzyby z rodzaju Fusarium są powiązane z rakiem przełyku u ludzi.

W jelitach człowieka w niewielkich ilościach występują grzyby. Są to głównie grzyby drożdżopodobne z rodzaju Candida. Ilość tych drożdżaków jest kontrolowana przez bakteryjną florę jelitową oraz sprawnie działający układ odpornościowy. Jeśli dojdzie do zaburzenia mikrobioty jelitowej, czyli dysbiozy (np. na skutek antybiotykoterapii) często dochodzi również do niekontrolowanego przerostu grzybów, zwanego potocznie kandydozą. W przeciwieństwie do drożdżaków grzyby pleśniowe nie stanowią fizjologicznej mikrobioty jelit. Do infekcji pleśniami dochodzi najczęściej poprzez zjedzenie zanieczyszczonej pleśnią żywności lub poprzez zanieczyszczone powietrze. Rozwój grzybów pleśniowych w jelitach hamowany jest m.in. przez duże stężenie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), czyli produktów działalności ochronnej mikrobioty w naszych jelitach – głównie bakterii Lactobacillus i Bifidobacterium. Jeśli jednak pleśnie napotkają odpowiednie warunki do rozwoju w jelitach (dysbioza jelitowa) to wówczas dochodzi do ich przerostu.

Możliwe skutki przerostu grzybów pleśniowych w jelitach

Powyżej omówiliśmy jak toksyczne potrafią być grzyby pleśniowe. W przypadku przerostu pleśni w jelitach mamy w środku prawdziwą fabrykę toksyn. W badaniach naukowych udowodniono, że toksyny pleśniowe są ogólnoustrojowo biodostępne tzn. niezależnie od drogi narażenia na pleśń (z zewnątrz, z wnętrza organizmu) wywołują efekty w wielu narządach, nawet odległych od siebie. Jakie to może wywoływać efekty dla zdrowia?

Grzyby pleśniowe najgroźniejsze są u osób z obniżoną odpornością np. po chemio- i radioterapii, przyjmujących leki immunosupresyjne np. przeszczepach lub zakażonych wirusem HIV. U tych osób rozwinąć może się choroba inwazyjna, w której dojdzie do przerostu pleśni w wielu narządach oraz ogromnej produkcji toksyn. Inwazyjna choroba pleśniowa często prowadzi do zgonu, ponieważ brakuje skutecznych leków, które hamowałyby rozwój tych grzybów.
Pleśnie w jelitach wydzielając toksyczne metabolity doprowadzają do miejscowego stanu zapalnego i uszkodzenia bariery jelitowej. W konsekwencji mykotoksyny łatwiej przenikają do krwioobiegu i mogą wywoływać działanie ogólnoustrojowe na wiele układów i narządów. Co więcej pleśnie mają m.in. działanie immunosupresyjne. W tym miejscu należy przypomnieć, że 70% komórek immunologicznych w naszym organizmie znajduje się właśnie w jelitach i to one w pierwszej kolejności narażone są na toksyczne działanie mykotoksyn z pleśni.
Poprzez wpływ na układ odpornościowy pleśń może nasilać przebieg alergii i chorób autoimmunologicznych (np. choroby Hashimoto, nieswoistych zapaleń jelit, RZS, łuszczycy itp).
Mykotoksyny mają zdolność do przenikania przez barierę krew-mózg. Mogą być powiązane z chorobami neurozapalnymi (np. stwardnienie zanikowe boczne) czy neurodegeneracyjnymi (np. choroba Parkinsona).
Mykotoksyny nie pozostają również bez wpływu na rozwijający się układ nerwowy u dzieci. Wykazano, że mykotoksyny stymulują aktywację komórek tucznych, co w świetle ostatnich badań naukowych silnie koreluje z rozwojem zaburzeń ze spektrum autyzmu.
Silna aktywacja komórek tucznych powoduje również duże wyrzuty histaminy, gdyż to właśnie te komórki są ich głównymi producentami w układzie odpornościowym. Może to prowadzić do rozwoju bądź nasilenia nietolerancji histaminy.
Narażenie na pleśń może wywoływać bóle głowy, przewlekłe zmęczenie, zaburzenia koncentracji, koordynacji, mgłę mózgową, obniżony nastrój i upośledzenie funkcji poznawczych.
Mykotoksyny produkowane przez pleśnie nasilają przebieg astmy – działają zarówno jako alergen wywołując zaostrzenia astmy o podłożu alergicznym, ale również nasilają procesy zapalne poprzez stymulację produkcji cytokin prozapalnych.
Mykotoksyny pleśniowe działają toksycznie na komórki i prowadzić mogą m.in do uszkodzeń mitochondriów w wyniku czego dochodzi do syntezy przeciwciał antymitochondrialnych (AMA), które wykrywane są u wielu pacjentów z różnymi chorobami autoimmunologicznymi.
Zauważono, że osoby narażone na pleśnie mają niedobory witaminy B12. Okazuje się, ze mykotoksyny pleśniowe nie tylko zaburzają wchłanianie tej witaminy, ale również zaburzają jej metabolizm i obieg w organizmie.
Mykotoksyny mają działanie genotoksyczne, rakotwórcze, hepatotoksyczne (działająco toksycznie na wątrobę). Narażenie na pleśń i produkowane przez nią mykotoksyny powiązano z kilkoma typami nowotworów m.in. nowotworów w przewodzie pokarmowym czy układzie moczowym, ale w związku z ogólną biodostępnością mykotoksyn oraz ich działaniem rakotwórczym, nowotwór indukowany toksynami pleśniowymi może dotyczyć tak naprawdę każdego narządu.
W badaniach na zwierzętach udowodniono, że duża część pleśni ma działanie teratogenne (szkodliwe na rozwijający się płód).

Pleśnie i dysbioza jelitowa

Jednym z największych osiągnięć medycyny jest bez wątpienia wynalezienie antybiotyków. Pierwszym odkrytym antybiotykiem była penicylina. Fleming przez przypadek odkrył, że zanieczyszczenie podłoża hodowlanego grzybem pleśniowym Penicillinum hamuje rozwój bakterii. Tak odkryto jedną z najważniejszych cząsteczek w historii medycyny, dzięki której ratuje się miliony ludzi każdego dnia.

To odkrycie pokazuje jednak również inny aspekt rozwoju grzybów pleśniowych w jelitach. Produkują one szereg substancji o działaniu przeciwdrobnoustrojowym, które zabijają naszą dobroczynną florę bakteryjną pogłębiajac dysbiozę jelitową. Dziś wiemy, że zachwianie równowagi mikrobioty jelitowej prowadzi do rozwoju szeregu chorób i zaburzeń metabolicznych m.in.

chorobami autoimmunologicznymi (np. Hashimoto, RZS, ZSKK, nieswoistymi zapaleniami jelit (ch. Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego), łuszcyca, bielactwo),
alergiami, nietolerancjami pokarmowymi, astmą, AZS,
chorobami neurodegeneracyjnymi ( ch. Alzhaimera, ch. Parkinsona),
chorobami neurorozwojowymi: ADHD, zaburzeniami ze spektrum autyzmu
depresją, nerwicą i innymi zaburzeniami psychicznymi
zaburzeniami metabolicznymi: cukrzycą, insulinoopornością, dyslipidemią, otyłością, nadciśnieniem tętniczym, niealkoholowym stłuszczeniem wątroby
zaburzeniami endokrynologicznymi i niepłodnością m.in PCOS, endometrioza, zaburzenia spermatogenezy u mężczyzn
zespołem jelita drażliwego, SIBO/IMO
obniżenie odporności organizmu

Sprawny układ odpornościowy oraz prawidłowy skład mikrobioty jelitowej utrudniają zasiedlenie jelit przez grzyby, w tym pleśnie. Jednak jeśli dojdzie do rozwoju dysbiozy to jednocześnie wytworzy się nisza do rozwoju przerostu grzybiczego. Grzyby pleśniowe będą dodatkowo tę dysbiozę pogłębiały poprzez indukowanie stanu zapalnego, produkcję cząsteczek o działaniu przeciwdrobnoustrojowym i hamującym działaniem na układ odpornościowy.

Kto szczególnie powinien wykonać badanie w kierunku przerostu pleśni?

Diagnostykę w kierunku przerostów pleśni powinny przeprowadzić wszystkie osoby, które zmagają się z astmą, alergią, nietolerancją histaminy, chorobami autoimmunologicznymi, zapalnymi, neurodegeneracyjnymi, niedoborami witaminy B12, niedokrwistością czy wysokim poziomem homocysteiny. Taką diagnostykę powinno również przeprowadzić się u dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu czy ADHD. Ze względu rownież na potencjalnie szkodliwy wpływ na rozwijający się płód, diagnostykę w kierunku przerostu pleśni w jelitach, powinny rozważyć kobiety planujące ciążę oraz z historią poronień w przeszłości.

Rozwój grzybów pleśniowych w jelitach, tak jak i pozostałych grzybów może dawać objawy takie jak:

bóle brzucha
wzdęcia, nadmierne gazy
biegunka lub/i zaparcia
uczucie niepełenego wypróżnienia
mgła mózgowa, zmęczenie, bóle głowy, osłabienie
obniżony nastrój

Jeśli więc odczuwasz powyższe dolegliwości rozważ posiew kału w kierunku grzybów drożdżopodobnych i pleśniowych.

Jakie badanie wykonać?

Przerost pleśni w jelitach najłatwiej zdiagnozować wykonując ilościowy posiew kału. W HolisticaMed dostępnych jest badanie w kierunku pleśni, które możesz wykonać wysyłkowo nie wychodząc nawet z domu. Jest to:

CANDIDA SCREEN – jest najbardziej podstawowym badaniem kału w kierunku grzybów Candida albicans, non-albicans i grzybów pleśniowych. W badaniu tym uzyskasz informację o tym, czy w Twoich jelitach doszło do przerostów grzybów z rodzaju Candida oraz grzybów pleśniowych.
Badanie antygenu galaktomannanowego – badanie z krwi badające obecność antygenu galaktomannanowego (składnika ścian komórkowych pleśni). Badanie może służyć do diagnostyki inwazyjnej (rozsianej) choroby grzybiczej spowodowanej przez pleśnie. Potwierdza rozrost pleśni w organizmie bez wskazania na miejsce, w którym do doszło do przerostu.

Jak zapobiegać infekcji?

Pleśnie, ich zarodniki i mykotoksyny są bardzo rozpowszechnione w środowisku. Do infekcji może dochodzić zarówno drogą pokarmową jak i wziewną. Żeby uniknąć infekcji:

nie przebywaj w pomieszczeniach zawilgoconych, szczególnie z oznakami bytowania grzybów w ścianach
często zmieniaj filtry w klimatyzacjach w pomieszczeniach i samochodach
nie spożywaj żywności, w której zauważyłeś objawy psucia się
owoce i warzywa, które zaczynają się psuć nie nadają się do spożycia nawet po odkrojeniu zepsutej części (zarodniki wnikają głęboko w miąższ i nie jesteśmy w stanie ich dostrzec gołym okiem)
nie przechowuj długo żywności,
żywność przechowuj w miejscu suchym, przewiewnym, chłodnym i wolnym od owadów,
zwróć szczególną uwagę na produkty z pełnych zbóż, wszystkie rodzaje orzechów czy suszone owoce – często są one zanieczyszczone pleśnią i aflatoksynami, wyrzuć te które sa pomarszczone lub mają zmieniony kolor
i co najważniejsze dbaj o swój mikrobiom oraz układ odpornościowy, które są kluczowymi elementami walki z infekcjami grzybami pleśniowymi!

BIBLIOGRAFIA

Kraft S, Buchenauer L, Polte T. Mold, Mycotoxins and a Dysregulated Immune System: A Combination of Concern? Int J Mol Sci. 2021 Nov 12;22(22):12269.
Lieberman A, Curtis L. Mold Exposure and Mitochondrial Antibodies. Altern Ther Health Med. 2020 Nov;26(6):44-47.
Anyanwu EC, Morad M, Campbell AW. Metabolism of mycotoxins, intracellular functions of vitamin B12, and neurological manifestations in patients with chronic toxigenic mold exposures. A review. ScientificWorldJournal. 2004 Aug 26;4:736-45.
Modżtaba Ehsanifar, Reihane Rajati, Akram Gholami, Józef P Reiss. Narażenie na pleśń i mykotoksyny a zaburzenia mózgu. J. Integr. Neurosci. 2023 , 22(6), 137.
Alshannaq A, Yu JH. Occurrence, Toxicity, and Analysis of Major Mycotoxins in Food. Int J Environ Res Public Health. 2017 Jun 13;14(6):632.
Mocarstwa-FletcherMV. KendallaBAGryfAT. HansonaKmi. 2016. Grzyby nitkowate. Microbiol Spectr 4:10.1128/microbiolspec.dmih2-0002-2015.
Rosenblum Lichtenstein JH, Hsu YH, Gavin IM, Donaghey TC, Molina RM, Thompson KJ, Chi CL, Gillis BS, Brain JD. Environmental mold and mycotoxin exposures elicit specific cytokine and chemokine responses. PLoS One. 2015 May 26;10(5):e0126926.